Een reflectie is een verslaglegging waarin je omschrijft wat jouw terugblik is op een bepaalde periode. Er is dus een tijdselement en het gaat over jouw persoonlijke mening. Een reflectieverslag is meestal niet een portfolio waarin je jouw gemaakt werk demonstreert, maar juist een moment van bezinning op gedane zaken. Het is dus meestal niet nodig om in detail te vertellen wat je precies gedaan hebt en wat het rendement daarvan was, maar het gaat vooral over wat je vind van wat je gedaan hebt: wat ging er volgens jou goed en minder goed, waarom, en wat heb je daarvan geleerd?
Methodes
Er bestaan verschillende methodes en technieken om te reflecteren. Sommige methodes geven je ook een sjabloon dat je dan dient in te vullen. Het voordeel van je vast houden aan een bepaalde methode is dat je waarschijnlijk gemakkelijker kunt starten met het maken van een reflectie. Dus als je het moeilijk vind om aan de reflectie te beginnen, kijk dan vooral eens naar methodes als STARR, en/of Model Korthagen. Het nadeel van een methode is dat deze je ook beperkingen oplegt en je misschien een bepaalde richting in duwt. Een reflectie in vrije vorm die beter bij jou past, geeft wellicht ook betere inzichten in de persoon die jij bent.
Leering
Het idee van een reflectie is dat je leert van jezelf en van je eigen "fouten". Uiteraard kun je leren door theorie te lezen, door te kijken naar hoe een expert werkt, en misschien door video's te kijken of te luisteren naar anderen. Echter, vaak is het zo dat je vooral ook veel leert door het zelf te proberen, en dan leer je nog meer door het zelf te proberen en het verkeerd te doen. Het menselijk brein reflecteert van nature. Als jij iets doet dat pijn oplevert dan start je brein impliciet een proces op om te evalueren wat het was waardoor de pijn ontstond. En als je dan een volgende keer probeert hetzelfde te doen, dan is er een "stemmetje in je achterhoofd" dat zegt dat je het misschien beter anders kunt doen, want pijn is niet goed. De gedachte achter reflecteren is om dat evaluatieproces expliciet te maken. Wat deed je? Waarom deed je dat zo? Wat was het resultaat, deed het pijn? Waarom denk je dat het resultaat wel of niet goed was? Hoe zou het beter kunnen een volgende keer? enz. enz. Door deze stappen expliciet te ondernemen is het rendement van de evaluatie veel hoger, leer je vlugger, en loop je minder vaak in dezelfde valkuilen.
Validatie
Soms wordt er in de verslaglegging van de reflectie ook externe validatie toegevoegd. Je kunt je voorstellen dat ontvangen terugkoppelingen op je werk weer tot nieuwe inzichten en ideeën leidt, waar je tijdens het werken misschien niet aan gedacht hebt, maar die nu de bezinning meer waardevolle inhoud geven. Door dan ook die validatie op waarde in te schatten en bij een volgende keer de validatie daartegen te vergelijken, kun je een waardeoordeel doen over de kwaliteit van je eigen leerproces. Als een expert eerst zegt dat je het redelijk gedaan hebt, en in een later stadium zegt dat hij of zij jouw werk erg goed vindt, dan zou je kunnen concluderen dat je in de tussentijd wat geleerd hebt.
Conclusie
Een reflectie is een expliciete manier om van jouw eigen werk te leren, zodat je het in de toekomst wellicht beter kunt doen. De reflectie heeft dus altijd een element van terugblik, en een conditioneel element: Toen (terugblik) ging het niet zo goed want X, maar als (conditie) ik meer tijd zou hebben, dan Y. Het gaat erom dat je de focus verlegt van de gedane taak, wat meer een logboek zou zijn, naar jouw mening over de gedane taak. Hoe ben jij als persoon beter geworden door deze taak uit te voeren?